Swami Krishnananda

Tantra werd altijd al beschouwd als een esoterisch en geheim pad van spiritualiteit, ontoegankelijk voor de ongeoefende en voor de gewone mens. Zijn geheimzinnigheid schijnt te bestaan in de nieuwe kijk op de dingen die de zoeker volgens Tantra moet hebben, een manier van kijken naar de dingen die verschilt van die waarop mensen over het algemeen de dingen zien, interpreteren en naar waarde te schatten. De Tantraleraren houden de zoeker op dit pad voor dat hij de sociale en zelfs de menselijke kijk moet ontgroeien en een bovenmenselijke en goddelijke kijk op de dingen moet ontwikkelen. Aangezien dit teveel is gevraagd van de gewone wereldse mens is Tantra een gesloten geheim waarvan de deuren alleen kunnen worden geopend met de van een competente goeroe ontvangen sleutel.

De filosofie van Tantra is gebaseerd op de opvatting dat alles dualistisch van aard is, dat niets enkelvoudig is, maar dat alles tweepolig is. De eenheid van de dingen is slechts een vorm van de manier waarop twee krachten, Shivaen Shakti of de positieve en de negatieve polen, samenkomen. Om deze mystieke kijk op het heelal te begrijpen wordt verwezen naar de traditionele doctrine van de Poeraanas (hindoemythologie), de Manoesmriti(wetboek van Manoe) en het Mahaabhaarata-epos dat er in het begin als het ware een universele Eenheidscel was, Brahmanda, die zich in twee delen splitste, de Kosmische Man en de Kosmische Vrouw. Zelfs onze moderne wetenschap schijnt deze visie te onderschrijven wanneer ze beweert dat het heelal in het begin één enkel Atoom was, dat zich eerst in twee delen en daarna in de veelvoudige vorm van het huidige heelal splitste. Aangezien de twee delen en de daarop volgende onderverdelingen eigenlijk tot één geheel behoren, bestaat er een natuurlijke aantrekkingskracht tussen de positieve en de negatieve polen, zowel op het kosmische vlak als op de lagere veelvuldige afgeleide vormen, zelfs op het niveau van het atoom, die zoals we in deze tijd leren een tweepolige structuur heeft met een kern en elektronen die er op een geheimzinnige manier rond draaien. Het gedrag van de twee delen van om het even welk enkelvoudig organisme schijnt tegelijkertijd een dubbele houding van het bewustzijn van dualiteit en eenheid te zijn. Er kan geen aantrekking tussen het positieve en het negatieve bestaan tenzij ze twee polen vormen en niet een enkelvoudig iets. En toch zou deze aantrekking onmogelijk zijn als ze volstrekt verschillend waren zonder een eenheid als basis, die opereert in en tussen hen. Dit is het mysterie en de moeilijkheid in het begrijpen van het verschijnsel dat aantrekking wordt genoemd en dat in de gewone omgangstaal liefde of affectie heet.

Shiva en Shakti stellen in hun diepste essentie de hoogste kosmische dualiteit voor. Men kan zich alleen indenken dat op dat niveau slechts liefde en aantrekking werkzaam zijn, zodat Shiva en Shakti worden beschouwd als onafscheidelijke facetten van een eenheidswerkelijkheid, soms Ardhanarieshvara genoemd, de kosmische androgyne, het beginsel van afstoting, namelijk afkeer samengaand met aantrekking, haat samengaand met liefde, die waarneembaar zijn op de lagere niveaus waar de tweepolige eenheid veelvuldige vormen aanneemt, zodat ze de tussenkomst of soms zelfs de aanwezigheid van een andere tweepolige eenheid niet kan tolereren uit angst haar geïsoleerde zelfbewuste tweepolige eenheid te verliezen. Deze subtiele werking kan worden waargenomen in haar grovere vormen wanneer een familie het moeilijk vindt een andere familie te appreciëren en er dezelfde liefde aan te geven. Eén organisatie, één sociale groep en zelfs één tweepolig individu kunnen een andere niet zien zonder enige achterdocht en terughoudendheid.

Volgens Tantra worden de zorgen van het leven veroorzaakt door een tweepolig bestaan, een splitsing van het ene in twee, want de waarheid der dingen is eenheid en niet het dualistische bestaan in een van zijn vormen. Aangezien de dualistisch vorm van het bestaan in zekere zin onnatuurlijk is, is er tegelijkertijd altijd een ambivalente houding van voorkeur en afkeer tussen de ene pool en de andere, liefde die wordt onderdrukt als haat op de voorgrond treedt en haat die wordt onderdrukt als liefde de bovenhand haalt, terwijl het feit is dat beide houdingen in een individu aanwezig zijn op een verborgen manier en dat slechts een van beide aan de oppervlakte komt zodra en wanneer de gelegenheid dit vereist. Terugkeren van dualiteit naar eenheid is het proces van Tantra Saadhanaa. Als dit het doel is van elke saadhanaa, wat maakt Tantra dan verschillend van andere saadhanaas?

Het onderscheid is heel subtiel, niet gemakkelijk te maken. In alle religieuze praktijken is er meestal een ascetische gebod om het uiterlijke te verwerpen ten voordele van het innerlijke, het materiële voor het spirituele, een uitbannen van elke begeerte als een schadelijke hindernis in saadhanaa en het beschouwen van elke vreugde in het leven als een kwaad dat zo spoedig mogelijk moet worden uitgeroeid. Voor Tantra zijn de dingen van de wereld, de materiële vormen van waarneming, geen echte hindernissen en kan een begeerte ernaar niet worden overwonnen door de begeerte te verwerpen. Alles in de wereld, de hele wereld zelf, is een weg naar volmaaktheid. Het zichtbare is een weg naar het onzichtbare en is geen hindernis. Menselijke begeerten ontstaan door de onwijze houding die de mens ontwikkelt tegenover de begeerte. Hij koestert vrees voor de begeerte, omdat hem werd gezegd dat elke begeerte slecht is en dat alle voorwerpen een slavernij zijn. Tantra houdt voor dat het object geen slavernij is, ter wille van het feit dat het object onafscheidelijk verbonden is met het subject; het object is de andere pool waarvan het subject de complementaire pool is. Elke ervaring is een subject-object-relatie en daarom is het zelfs ondenkbaar dat het object kan worden overwonnen, tenzij door de relatie die reeds met het object bestaat. De poging om het object te overwinnen doet iemand belanden in een vicieuze cirkel. Geen enkele inspanning om zich te ontdoen van het object kan slagen, aangezien er reeds een bewustzijn is van de aanwezigheid van het object. Aldus doet de grote uitspraak van Tantra hier haar intrede datde begeerte alleen kan worden overwonnen door de begeerte, zoals ook het object alleen kan worden overwonnen door het object. Het andere aspect van dit beginsel van Tantra luidt dat dat waardoor men valt ook dat is waardoor men verrijst (yaireva patanam dravyai siddhih taireva).

Dit is de kern van het hele probleem van Tantra, dat het onderscheidt van andere religieuze praktijken en vormen van saadhanaa. Waarom deze praktijk moeilijk en zelfs gevaarlijk is, zal duidelijk blijken uit de aard van de doctrine, al moet worden toegegeven dat de doctrine wellicht zeer rationeel is en gebaseerd is op een diepe psychologische kennis van de menselijke natuur.

De Tantraleraren weten dat het heel moeilijk is deze doctrine te doen doordringen en te beoefenen. De kunst van de saadhanaa op dit pad wordt dan ook beschouwd als een geleidelijke beweging door verschillende stadia van begrip en een losmaken van het subject uit zijn betrokkenheid met het object. Er zijn zeven stadia. De eerste drie zijn bedoeld voor de lagere categorie van zoekers in wie het dierlijke overheerst, de volgende twee zijn voor zoekers in wie het normale menselijk instinct overheerst en de laatste twee zijn bedoeld voor zoekers in wie het goddelijke element overheerst. Men gelooft dat de eerste drie respectievelijk staan voor karma (werk), bhakti (devotie) en gnyaana(kennis). Het vierde stadium probeert de resultaten te bestendigen die werden verworven door de beoefening van de eerste drie stadia. Tot op dit niveau is de beweging schier rechtlijnig. Maar in het volgende stadium, vamaachaarya genoemd,is er een vreemd verschil in visie, want in dit stadium begint de ziel aan haar terugkeer naar de Werkelijkheid. Vama betekent niet: links, zoals de meeste mensen schijnen te denken, maar het "omgekeerde" proces, nivrittiof terugkeren, als onderscheiden van pravritti of het verder vloeien langs de natuurlijke stroom van de zinnen. Dit is het begin van de meest geheime beoefening of het esoterische aspect van de Tantra Saadhanaa, waar voorwerpen van aantrekking, van welke aard ook, worden beschouwd als instrumenten, niet om te verwerpen, maar om te assimileren en om een onderdeel te worden gemaakt van zijn eigen wezen, maar met de bedoeling het bewustzijn te overwinnen dat ze buiten onszelf zijn als een soort van storend object of een uiterlijk iets. Deze bijzondere fase wordt niet verondersteld te worden verklaard, maar moet rechtstreeks worden geleerd van een Meester. De grootste hindernissen naar spirituele volmaaktheid worden gewoonlijk beschouwd als bezit, macht en seks en het zijn deze die Tantra probeert in het gareel te krijgen en te overwinnen met middelen die een ongetrainde geest tot een val kunnen brengen. De grove, de subtiele en de goddelijke aspecten van de dingen moeten het hoofd worden geboden in het spirituele leven. Dit is het verboden domein van Tantra Saadhanaa, die een echte zoeker nooit openbaar maakt, aangezien de gewone mens niet wordt verondersteld er kennis van te hebben, het te begrijpen of erdoor te worden bevoordeeld. Ieder object heeft een grove vorm, een subtiele vorm en een goddelijke vorm en elke zoeker moet door al deze stadia gaan. Tantra dringt erop aan dat geen enkel stadium wordt verworpen als een hindernis, maar persoonlijk wordt doorleefd. Een onbekend ding, een ding dat vrees inboezemt kan nooit onder onze controle komen.

Tantra houdt voor dat de onzuivere, de lelijke en de onheilige dingen die ten onrechte buiten hun samenhang werden gezien en vanuit hun eigen bijzondere posities of uit het gezichtspunt van de dingen zelf, goed noch slecht, mooi noch lelijk, heilig noch onheilig zijn. Dit zijn alle door de geest gegeven suggesties vanuit het standpunt van het bepaalde voordeel dat weigert in aanmerking te nemen dat er ander voordeel kan zijn dan het eigen voordeel. Het heelal is een veelzijdig gezichtspunt en niet één enkel gezichtspunt, van het eerste moet men groeien naar het volgende door een systematische en progressieve beweging van het geheel van ons wezen door de grove, de subtiele en de goddelijke groepen van dingen. In het begin contacteert men het object. Daarna denkt men het alleen in de geest. Tenslotte ziet men het als een nadrukpunt in de Universele Werkelijkheid. De zesde en zevende stadia vervolledigen het proces van saadhanaa, waarbij men wordt gevestigd in de ware aard van de dingen en een echte superman wordt. De verzaking die eigen is aan de religieuze praktijk is geen verwerping van het object of het ding als dusdanig, maar van de idee of de notie dat het zich buiten ons bevindt. Het is deze verkeerde idee die begeerten verwekt, niet het object of het ding. Het voorschrift is inderdaad heel subtiel.

Tantra Saadhanaa omvat het reciteren van mantras, het uitvoeren van rituelen met yantras en een aanpassing van zichzelf aan de bijzondere graad van werkelijkheid, die de specifieke betekenis van Tantra is. In dit proces moet men vele kleine details rechtstreeks leren van de goeroe. De zuivering van het lichaam, de geest en zijn sociale relaties zijn alle belangrijke voorbereidingen van de saadhanaa. De gewone zestiendelige eredienst van een godheid is ook de procedure die van toepassing is op alles wat men aanbidt, vereert of bemint. Door eredienst zoekt men vereniging met de godheid door te verwijderen van wat ons van de godheid scheidt. Deze geheimzinnige processen worden nyaasa genoemd (anganyaasa en karanyaasa) en zijn eveneens innerlijke technieken om het object in zichzelf te voelen. Dit alles maakt het overduidelijk dat Tantra Saadhanaa even wetenschappelijk en precies is als het moeilijk en gevaarlijk is. Dit is zijn specialiteit.